Tavşancıl

Tavşancıl (Aquila fasciata), atmacagiller familyasından bir kartal türüdür. Tavşancıl kuşu, Hasankeyf ve Güçlükonak’ta üremektedir. Hasankeyfʹte yaşayan kuşların yuvasının nehirden yüksekliği yaklaşık 40‐43 metre aralığındayken Güçlükonakʹta üreyen kuşların yuvası nehir yüksekliğinden yaklaşık 30 metre daha yüksekte yer alır. Kışın daha açık arazilerde yaşamlarını sürdürürken yılın geri kalanında ormanlık ve çoğunlukla kayalık dağlarda yaşarlar. Genellikle ağaç veya kayalıklarda yaptığı yuvasına 1–3 adet yumurta bırakan yerleşik bir kuş türüdür. Yaklaşık 55–65 cm büyüklüğündeki tavşancıl kuşu, kanat genişliği, kuyruğu ve boynuyla büyük bir arı şahinine benzer. Ağırlığı 2 kg civarındadır. Yetişkin bir tavşancıl kuşunun sırtı ve gövdesi beyaz renklidir. Kanatlarının altında kalan geniş siyah renkli şerit biçimindeki tüyleri, koyu renkli kuyruk ucu ile benzerlikler taşır. Genç tavşancıl kuşlarının tüyleri üstten kahverengi, alttan kestane kızılıdır. Süzülürken ve dönerek yükselirken kanatlarını düz tutar. Pençeleri ve gözleri sarı renklidir. Genellikle memeli türündeki canlıları ve kendilerinden küçük kuşları avlarlar. Ötüşü melodik bir ‘klui-klui-klui’dır.

 

 

Sarı Kiraz Kuşu

Sarı Kiraz Kuşu (Emberiza cineracea), kiraz kuşugiller familyasına ait bir kuş türüdür. Günümüzde bazı araştırmacılar tarafından ispinozgiller familyasında sınıflandırılmışdır. Ayrıca boz çinte, kül rengi yelve ve gri kiraz kuşu olarak da adlandırılır. Boz kiraz kuşu, Türkiye’nin ve İran’ın güneyinde ve kışları Kızıl deniz çevresinden Afrika’nın kuzeydoğusuna Afrika ve Yemen’e kadar olan bölgelerde bulunur. Türkiye’de Dicle Nehri havzasındaki taşlık tepelerde ürer. Bu bölgedeki Önemli Kuş Alanları içindeki popülasyon büyüklüğü 80-140 çift aralığındadır ve Avrupaʹdaki en büyük popülasyona sahiptir.

Sarı kiraz kuşunun boyutları 16–17 cm, gövdesi ince yapılı ve kuyruğu beyaz tüylüdür. Kalın gagası daha soluk ve az çizgilidir. Sırt tüyleri gri renklerde koyu izler taşır, kanatlara doğru kahverengiye dönüşerek koyulaşır. Yetişkin erkek kuşların başı soluk sarı, bıyık kısmı ve boğazı daha parlak çizgilidir. Türkiye’nin güneyine yerleşik türlerinin genellikle alt kısımları sarı, doğu bölgelerindekilersegri renklerindedir. Dişiler, kahverengi-gri, boğazları beyaz ve sadece bıyık bölgeleri sarı çizgilidir. Genç kuşların karın bölgesi düz ve soluk tonlarda ve çizgili göğüs tüyleri bulunur. Kuşlar genellikle tohumlarla beslenirler. Yavrularını beslerken diğer kiraz kuşları gibi böcekleri de yerler. Kuru dağlık yamaçlarda yuvalanır, yuvasına genellikle 3 yumurta bırakırlar. Şakımaları sert ve kısık ‘zru- zru-zru-zru’ şeklindedir.

 

 

Bataklık Kırlangıcı

Bataklık Kırlangıcı (Glareola pratincola), bataklık kırlangıcıgiller familyasına ait bir kuş türüdür. Avrupa, güneybatı Asya ve Afrika’nın daha ılık bölgelerinde yaşarlar. Göçmendirler, tropikal Afrika’da kışı geçirirler. Türün Türkiye’de Dicle Nehri boyunca ürediği popülasyonu Bostancı alanındaki Silopi-Dicle Taşkınları Önemli Kuş Alanları (ÖKA) ile sınırlıdır. Büyüklükleri 24–28 cm kanat açıklıkları ise 60–70 cm uzunluğundadır. Kısa bir gagası ve kısa bacakları; uzun sivri uçlu kanatları ve uzun çatallı bir kuyruğu vardır. Sırtı ve kafası açık kahverengi, kanatları ise koyu kahverengidir. Gövdesi beyaz, kanat altları kestane rengidir. Bu türü aynı familyadan kara kanatlı kırlangıç ve doğu kırlangıcı gibi diğer türlerinden ayırmak zordur. Avlanırken akrobatik hareketler yaparlar ve sürü halinde yaşarlar. Suya yakın çamurlu, kısa veya dağınık otların bulunduğu mevkiler yaşam alanlarıdır. ‘Kik-kik-kik’ sesi çıkararak öterler.

 

 

Büyük Kızkuşu

Büyük Kızkuşu (hoplopagrus indicus) nispeten büyük ve renkli, yağmurcungiller familyasına ait bir türdür. Diğer kızkuşu türlerinde olduğu gibi tüneme yetenekleri olmayan kara kuşlarındandır. Gagası, göz halkası ve göz pınarındaki ibikleri kırmızıdır. Bacakları parlak sarı, başı ve göğsünün ortası siyahtır. Yavaş kanat çırpma hareketleri ile hafif uçuşa sahip bir kuştur. Kanat deseni mahmuzlu kızkuşu ve ak kuyruklu kızkuşuna benzer ancak, kuyruk ucu beyaz, kuyruğunun gerisindeki bant siyahtır. Sarı bacakları kuyruk ucunun gerisine uzanır. Genç kızkuşları daha soluk renklidir; gıdısı ve boğazı neredeyse beyaz, geriye kalan tüyleri soğuk kahverengi, gözünün önündeki ibikleri ise küçük veya henüz gelişmemiştir. Oldukça ürkektir. Güçlü bir tiz sese sahiptir ve ‘did-ti-du-it’ sesi çıkararak öterler. Açık araziler, genellikle tatlısu kenarları, otsu bitki örtülü tarım arazilerinde yaşarlar. Tüm Türkiye ve Avrupa’daki tek üreme alanı olan Dicle Nehri Vadisi’ndeki, popülasyonunun yaklaşık  40–80 çift olduğu tahmin edilir.dır. Türün, uygun nehir kıyısı yaşam alanlarında ve taşkın ovalarında ana nehir hattı boyunca üredikleri bilinmektedir.

 

 

Alaca Yalıçapkını

Alaca Yalıçapkını (Ceryle rudis), Cerylidae familyasına ait bir kuş türüdür. Özellikle Sahra Çölü, Afrika boyunca ve Türkiye’den Çin’e, Hindistan’dan Güney Asya’ya kadar görülürler. Çoğu göç etmeyen, yerleşik bir kuş türüdür. Alaca Yalıçapkını, Güney Kıbrısʹtaki bir çift dışında Avrupaʹda sadece Türkiyeʹde üremektedir. Son 15 yılda türün %80ʹden fazlasının azaldığı bilinmektedir. Dicle Nehriʹnin kıyısı, Türkiye ve Avrupaʹda kalan son üreme alanıdır. Fırat Nehri boyunca var olan Alaca Yalıçapkını popülasyonu, geniş barajların inşası ve nehir kıyısındaki yaşam alanlarının yok olması nedeniyle büyük oranda tükenmiştir. Önemli Kuş Alanları (ÖKA) içindeki popülasyon büyüklüğü yaklaşık 16‐ 26 çift kadardır. Gürültülü bir kuştur, iri gövdesinden ötürü diğer yalıçapkınları ile karıştırılmayarak yaşam sahaları içinde ayırt edilirler. Balıklar, kabuklu ve büyük deniz böcekleri ile beslenirler. Tuzlu ve tatlı sularda avlanabilirler. Boyutları yaklaşık 25 cmdir. Siyah-beyaz kuş tüyleri karakteristik özelliklerindendir. Gövdesi beyaz renklidir, erkek cinsinde iki tane tam veya kesik, dişi cinsindeyse bir tane siyah göğüs kuşağı vardır. Siyah göz maskesi, beyaz kaşı ve ensesinde kısa tüyleri ile ayrışır. Kuyruğun kenarları beyaz, kuyruk ucu siyahtır. Gencinin göğüs kuşağı gri renklerindedir. Kolayca evcilleştirilebilirler. Nehir, göl kıyıları gibi sulak alanlarda oluşturdukları deliklere yuva yaparlar. Yüksek sesli ‘çirrik-çirrik-çirrik’ sesi ile öterler.

 

 

Küçük Ebabil

Küçük ebabil (Apus affinis), sağangiller familyasından bir kuş türüdür. Küçük ebabili, görünüş olarak kırlangıçtan ayırt etmesi zordur. İspanya’daki tek bir çift dışında tüm Avrupaʹda sadece Türkiyeʹde üremektedir. Küçük ebabiller Dicle Nehriʹnin kanyonlarındaki kaya ve mağaralarda üremektedir. Üreme alanı ana nehir kolundaki kayalıklarla sınırlıdır. Küçük boyutu ile tanınırlar. Kanat açıklığı 33 cm uzunluğundadır. Beyaz sağrının haricinde tüyleri siyahtır, böğürlerine beyazlık uzanır. Kısa, kare biçimindeki bir kuyruğu ile tıknaz bir görüntüsü vardır. Kuyruk sokumu beyaz ve geniştir. Göçmen kuşlardır ve göç güzergahları geniştir. Avrupa ve Asya’nın büyük kısmında görülürler. Küçük ebabiller, yuvalarını binalarda veya bazen uçurumlarda delikler açarak inşa ederler. Hızlı, tiz ve dalgalı bir trili vardır. Öterken ‘dillillililli-‘, sesi çıkararak düzenli olarak perdesi yükselip alçalır, ebabilden çok daha ince bir sesi vardır.

 

 

Mısır Akbabası

Mısır Akbabası — Küçük Akbaba (Neophron percnopterus) Neophron cinsinin tek türü olarak Türkiye ve Avrupa’daki en küçük akbabadır. Tür, Dicle Taşkınları (ÖA 23), Hasankeyf (ÖA 25), Güçlükonak/Taşkonak (ÖA 26) Öncelikli Alanlarıʹndaki vadiler boyunca uzanan kayalıklarda üremektedir. 60–70 cm boyunda, 155–180 cm kanat açıklığındadır. Gövdesi ve kanat örtüleri beyaz, kanat telekleri siyahtır. Leşlerin diğer akbabalardan arda kalan parçaları ile çöplük ve mezbahalardaki atıklarla beslenir.

1960 ve 2010 yılları arasında yarıdan fazlası yok olan tür IUCN (Dünya Doğayı Koruma Birliği) tarafından “tehlike altında” statüsüne alınmıştır. Dünya Kuşları Koruma Birliği’ne (Birdlife International) göre Türkiye, bu türün Avrupa popülasyonunun yarısını barındırmaktadır. 

 

 

Küçük Kerkenez

Küçük Kerkenez (Falco naumanni), doğangiller familyasından küçük bir doğan türüdür. Tür Dicle Taşkınları (ÖA 23), Hasankeyf (ÖA 25), Güçlükonak/Taşkonak (ÖA 26), Bostancı (ÖA 27) alanlarında üremektedir. Hasankeyf kanyonlarında 30‐35 çifti barındıran yuvalar bulunmaktadır.

Küçük bir yırtıcı türü olan küçük kerkenezler 27–33 cm boyunda, 63–72 cm kanat genişliğindedir. Bayağı Kerkenez cinsine oldukça benzemekle beraber, nispeten ondan daha kısa kanatlara ve kuyruğa sahiptir. Bayağı Kerkenez’in erkek cinsi ile benzerlikler gösteren erkek kuşlarının başı ve kuyruğu gri renkli tüylere sahiptir, ancak sırtında koyu renkli benekleri yoktur.

Dişiler ve genç cinsleri daha açık renklerdedir. Ötüşleri sert ve ayrıştırılabilen bir “çhay-çhay-çhay” şeklinde, bayağı kerkenezin “kee-kee-kee” ötüşünden farklıdır. Şahinlerin aksine kerkenezlerin açık renkli pençeleri ayırt edici özelliklerinden biridir. Bu farklılık yalnızca yakından belli olur. Küçük kerkenezler özellikle böceklerle beslenirler. Yuvalarını koloni olarak binalara, uçurumlara ya da ağaç deliklerine yaparlar ve 3–6 yumurta bırakırlar.

 

 

Toy

Toy (Otis tarda), toygiller familyasından çok ürkek bir kuş türüdür. Türkiye’nin en iri kuş türü olan toy dünyada da uçabilen en büyük boyutlu kuşlardan biridir. Toy kuşlarının yetişkinliğe erişmesi 5–6 yıl sürer. Erkek toy cinslerinin kanat açıklığı 260 cm uzunluğa, ağırlıkları ise 18 kg civarındadır. Dişi toylar en fazla 8 kg ağırlığına ulaşarak erkek cinsinden yarı yarıya küçüktür. Toylar kahverengi lekeli, iri bacaklı büyük kuşlardır. Yetişkin erkeklerin tüylerden oluşan sakalları vardır. Yavru toylar böcek ile beslenirken yetişkin toy kuşları tohum, çekirdek, meyve, ot, böcek ve küçük memeliler ile beslenir. Üremek için bir aylık kuluçkaya yatarlar. Çoğu ülkede soyları tükenme tehlikesi altındadır. En önemli yaşam alanlarından biri Türkiye’dedir. 30-35 adet kuştan oluşan Toy popülasyonun yaşam alanı Dicle Nehri civarındaki Bismil Ovası Önemli Kuş Alanı (ÖKA) ile sınırlıdır.

 

 

Bayağı Kum Kekliği

Bayağı Kum Kekliği (Ammoperdix griseogularis), sülüngiller familyasından bir kuş türüdür. Tüm Avrupaʹda sadece Türkiyeʹde, Dicle Nehri havzasındaki kanyonlar ve kuru vadilerde üremektedir. 20–22 cm boyutlarında tombul bir kuş türüdür. Gövdeleri dalgalı beyaz ve kahverengi çizgileriyle kumlu renklerdedir. Erkek cinsinin, göz kenarında beyaz bir çizgi ve yanak yaması boyunca siyah şeritli gri bir başı vardır. Boyun kenarları beyazlı ve beneklidir. Arap kum kekliği (Ammoperdix heyi) türünden en ayrıştırıcı özelliği başında yer alan desenidir. Dişi cinsi, erkeğe göre daha açık renklere sahiptir ve açık renkli baş deseni yüzünden türlerinden ayırmak daha zordur. Üremek için 8–16 adet yumurtayı kazdıkları yuvalarına bırakırlar. Bitki tohumları ve bazı böcek türleriyle beslenirler. Islığa benzeyen hwit-hwit-hwit sesi çıkararak öterler.

 

 

Gökkuzgun

Gökkuzgun (Coracias garrulus), gökkuzgungiller familyasına ait bir kuş türüdür. Türün ana üreme alanı Hasankeyf bölgesidir ve tehlike sınıflandırılması küresel olarak Nesli Tehlike Altında (NT) olarak güncellenmiştir. İnce yapılı, karga boyutunda bir kuştur. Sıklıkla teller ya da alçak ağaçlar üzerinde bulunur. Gagası kalın ve koyu, kuyruğu kısa ve kare, kanatları ise oldukça uzun ve küt uçludur. Gövdesi ve kanat örtülerinin büyük çoğunluğunun turkuaz ve mavi rengindedir ve siyah kanat telekleriyle kontrast oluşturur. Parlak kızıl-kahverengi sırtı ve ön kanat hücum hattının koyu mavi olmasıyla başka türlerlekarıştırılmaz. Uçuşta köşeli kanadının parlak mavi, mor ve siyah renklerini gözler önüne serer. Genç gökkuzgunların kış tüyleri daha mattır. Taklalar atarak uçarken ve kur yaparken sesi yüksek, tekrarlı ve törpü sesini andıran bir “hak hak” vurgusundadır.

 

 

Kızıl Akbaba

Kızıl Akbaba (Gyps fulvus), atmacagiller familyasından irice bir akbaba türüdür. Kızıl Akbaba kuşları, Tavşancıl yuvaları ile aynı kayalık üzerinde, nehir yüksekliğinden yaklaşık 30 metre yükseklikte yaşarlar. Dicle Vadisiʹnde üremekte olan tek koloni (25-30 çift) Güçlükonak civarındadır. Yuvalarını uçurum kenarlarına, sarp yerlere yaparlar. Genellikle tek yumurta yumurtlar ve üzerinde kuluçkaya yatarlar. Kızıl Akbabalar 95–110 cm boyunda, 230–265 cm kanat açıklığındadır. Ağırlığı 6–10 kg arasındadır. Kel başları, geniş kanatları ve kısa kuyruklarıyla en bilinen akbaba türlerinden biridir. Beyaz yakası ve renkli bir gagası vardır. Kanatları ve gövdesinin geri kalanı  koyu renkli tüylerle kaplıdır. Diğer akbabalar gibi leş yiyerek beslenirler. Sürü halinde avlanırlar ve çoğunlukla açık arazilerdeki ölü hayvanları yerler. Beslenirken homurtu ve ıslık gibi sesler çıkarırlar.